Kozica - Rupicapra rupicapra

Opis: Kozica jest zwierzęciem wielkości kozy domowej. Ubarwienie sierści w lecie i w zimie jest różne. W lecie jest rudobrązowe z ciemniejszym pasem na grzbiecie i jasnożółtymi pasami na bokach głowy. Na udach znajduje się szeroki żółtobiały pas. Długość sierści w lecie wynosi 3 cm . W zimie ubarwienie sierści jest brunatne lub czarne, brzuch jest białawy, głowa i nogi są żółtobiałe. Po obu stronach głowy, od pyska przez oko aż do uszu, ciągnie się ciemniejszy pas. W lecie młode są zwykle ciemniej ubarwione niż dorosłe. W zimie sierść na bokach głowy jest zwykle jaśniejsza niż w lecie. Na grzbiecie kozic, od kości krzyżowej aż do ogona, wyrasta dłuższa sierść, zwana wąsami, osiągająca u samców długość do 20 cm . Końce sierści wąsów są jaśniejsze i nazywane są szronem. Obie płci mają wyniosłe, w górnej części wygięte do tyłu (u samców łukowato, u samic hakowato) rogi, czyli haki. Rogi stale przyrastają, przy czym tworzą się na nich poprzeczne zgrubienia, tzw. roczne karby. Kozica tatrzańska jest mniejsza od alpejskiej, a większa od kozicy karpackiej. Letnie ubarwienie kozicy tatrzańskiej jest bardziej żółtawe, do czerwono-brązowego, podczas gdy kozicy alpejskiej i karpackiej - szarobrązowe. Kozica ma krępe ciało z silnymi nogami; kopyta są przystosowane do skakania po skałach. Ostre krawędzie kopyt z elastyczną częścią środkową umożliwiają zwierzęciu poruszanie się po stromych zboczach. Za rogami osobników u obu płci znajdują się gruczoły zapachowe zwane figami. Ich czynność wydzielnicza wzrasta w okresie rui. Trop kozicy jest podobny do tropu kozy domowej: ma jednak stosunkowo słabo odciśnięte przednie krawędzie racic oraz węższe odciski pięt. Brzegi tropu kozicy są dość wyraziście odciśnięte. W chodzie zawsze głębiej odciskają się przednie i tylne końce (piętka) racic. Obie połówki racic bywają od siebie dość oddalone; nawet na 2 cm. Wymiary tropu: 4-5 x 5,5-6 cm, długość kroku 30-45 cm. Raciczki odciskają się wyjątkowo.

Występowanie: Wkrótce po okresie lodowcowym kozica występowała na całym obszarze środkowej Europy, od Pirenejów przez Alpy i Sudety aż po Karpaty i Apeniny. Obecnie, w wyniku zmian klimatycznych, występuje wyspowo w Górach Kantabryjskich, Pirenejach, Alpach, Apeninach, Sudetach, Tatrach, Karpatach Wschodnich, Bałkanach, na Kaukazie, Zakaukaziu oraz w górach wschodniej i Małej Azji. W obrębie rodzaju kozica wyróżnia się 12 podgatunków. W wysokich Tatrach kozica jest zwierzęciem pierwotnie występującym. Kozica tatrzańska została wprowadzona w Wielkiej Fatrze, a w 1969 roku w Tatrach Wysokich, alpejska zaś na początku XX wieku w Góry Łużyckie i Jasienickie (CSRS), skąd przeniesiono ją do Doliny Gaderskiej (1956-60) i Słowackiego Raju, (1963). W Polsce kozica występuje w Tatrach (!!!) i Sudetach Wschodnich.(???) Typowym biotopem kozicy są skaliste zbocza w paśmie kosodrzewiny i wysokogórskie łąki. Zależnie od zasobności żeru kozica w lecie występuje w Alpach do wysokości 4700 m n.p.m, do strefy lodowcowej, w zimie zaś schodzi w dół na zawietrzne zbocza lub z braku pożywienia do górskich lasów i dolin. Na terenie Czechosłowacji przez cały rok żyje w lesie powyżej 500 m n.p.m. W lecie często gromadzi się na północnych lub zacienionych zboczach lub wąwozach, unikając miejsc nasłonecznionych, w zimie zaś chętniej przebywa na nasłonecznionych zboczach niżej położonych nad poziomem morza. Ostatnie badania wykazały, że kozica jest ściśle związana ze swym miejscem bytowania, które obejmuje powierzchnię około 500 ha.

Pokarm: Ponad połowę pokarmu kozicy stanowi roślinność alpejska, przede wszystkim trawy, koniczyna, mniszek, babka, wrzos, borówki: brusznica i czernica, jeżyny i maliny, z konieczności również liście, kwiaty i pączki drzew (kosodrzewiny, olchy zielonej, jarzębiny, wierzby i klonu), różne mchy i porosty. W zimie kozica wygrzebuje pożywienie spod śniegu, a w razie braku pożywienia niekiedy ogryza korę świerka i jodły, zlizuje też śnieg. Bardzo chętnie odwiedza karmniki i lizawki. Młodzież żywi się sama już po 14 dniach życia, ale matka dokarmia je mlekiem aż do jesieni. Ponieważ młode kozice dobrze znoszą mleko kozie, łatwo dają się odchowywać w nowych rewirach.

Rozród: Dojrzałość płciową osiągają samce w wieku 1 roku, a samice w sprzyjających warunkach również po 1 roku, lecz uczestniczą w rozrodzie dopiero w wieku 3-4 lat, tj. po osiągnięciu pełni rozwoju fizycznego. Ruja trwa od października do początków grudnia. W rui biorą udział samce czteroletnie. Samice rodzą dopiero w wieku 3 lat. Ciąża trwa 24-26 tygodni. Młode, najczęściej jedno, rzadko dwa lub trzy, rodzą się w maju i czerwcu. Kozica rodzi raz w roku. Zdolność rozrodczą kozica zachowuje do późnego wieku. Młode po urodzeniu po godzinie stają już na nogi, a po 2-3 dniach nie odstępują na krok matki. W sierpniu młode mają już 2 cm różki, które do wiosny przyszłego roku osiągają długość 5-6 cm. Po 18 miesiącach życia rogi mają długość 12-14 cm i końce ich zaczynają się zaginać. W tym wieku młode się usamodzielniają. Rogi kozicy rosną przez całe życie, ale ich przyrost ustaje w okresie od listopada do lutego. W tym czasie powstają karby, po których rozpoznaje się wiek zwierzęcia. Po 5 latach życia przyrost rogów jest już niewielki. Rogi mogą osiągnąć wysokość do 25 cm. Na swobodzie kozice żyją maksymalnie do 15-18 lat (wyjątkowo 25 lat). Wiek kozic do 3 lat można określić na podstawie wymiany mlecznych siekaczy na zęby stałe: pierwsze siekacze wymieniają się w wieku 16 miesięcy, drugie w wieku 28 miesięcy, trzecie w wieku 32-38 miesięcy. Jako ostatnie, w wieku 35-40 miesięcy, wyrastają stałe kły. Do określania wieku kozic można również zastosować stopień starcia zębów policzkowych. Naturalnymi wrogami kozicy są orzeł, kruk, lis, ryś i borsuk. Duże straty w pogłowiu powodują długie zimy z grubą pokrywą śnieżną i lawiny. Samce w średnim wieku, najaktywniej uczestniczące w rui, często giną wskutek nadmiernego wyczerpania.

Behawior: Kozica wytrwale i szybko biega, dobrze skacze i chodzi po skałach. Prowadzi życie dzienne i o zmroku. W lecie żeruje głównie rano i wieczorem, a podczas dnia żeruje jedynie w przypadku przemieszczania się. W okresie zimy rytm jej dobowej aktywności jest mniej regularny, żeruje w południe i pod wieczór, a w ciągu dnia odpoczywa i przeżuwa. Kozica wydaje bogatą gamę dźwięków. Najbardziej znany jest ostrzegawczy gwizd, któremu towarzyszy często tupanie przednich nóg. Spośród zmysłów kozica ma najlepiej rozwinięty wzrok. Z odległości 800 m rozpoznaje osobniki swojego gatunku, a człowieka na śniegu z odległości 1 km. Węch ma również dobrze rozwinięty. Dobry słuch pozwala matce rozpoznać głos swego młodego z dużej odległości. Oba zmysły są ważne w utrzymywaniu ścisłej więzi między kozą a koźlęciem. W razie niebezpieczeństwa młode chowają się pod ciałem matki, która je broni. Młode często bawią się ze sobą. Kozica żyje w stadach liczących 3-15 sztuk. Stada zimowe liczą do 70 sztuk. W stadach wykształca się określona hierarchia socjalna. Stada młodych oraz samic prowadzi stara koza. Młode samce tworzą oddzielne stada. Stare samce dołączają do stad dopiero w okresie rui.Dorosłe samce mają swoje terytoria, których aktywnie bronią, znacząc je wydzieliną gruczołów zapachowych, znajdujących się za rogami. Starsze samce w okresie rui bronią terytorium, pilnują samic, zaganiają je do stada, staczają walki między sobą. Przed kopulacją samiec goni samicę. W pierwszej kolejności ruję odbywają silne samce, a dopiero potem uczestniczą w niej również samce słabsze.Stado na miejsce odpoczynku wybiera stanowisko o dobrej widoczności i łatwości ucieczki w razie niebezpieczeństwa. Ciężarna kozica przed porodem odłącza się od stada, do którego wraca po kilku dniach wraz z młodym. W trakcie żerowania kozica często klęka na przednie nogi lub staje na tylnych, gdy chce sięgnąć wysoko. Kozice w lecie zbierają się w stada (kierdele) wielkości 3-15 sztuk, które w jesieni liczą do 70 sztuk.